نشانه‌گذاری یکی از ساده‌ترین نکته‌های رعایت درست‌نویسی است که به رفع ابهام و خواناشدن جمله کمک زیادی می‌کند. نشانه‌گذاری در زبان فارسی، طی یکی دو قرن اخیر، به پیروی از زبان لاتین رایج شده است و نشانه‌های نگارشی موجود نیز باتوجه‌به خط فارسی تغییرهایی کرده‌اند. در خط فارسی، هشت نشانۀ نگارشی رایج وجود دارد که به هریک در مقاله‌ای جدا می‌پردازیم.

در این مقاله کاربرد ویرگول (کاما) را بررسی می‌کنیم.

 

---

 

ویرگول چیست؟

 

ویرگول (comma) که برخی برای آن برابر «واوک» را گذاشته‌اند، نشانۀ مرزنمایی نحوی و یا درنگی بسیار کوتاه در جمله است.

 

ویرگول نشان می‌دهد که اجزای دو طرف آن با هم پیوند دارند. نشانۀ ویرگول در نگارش فارسی بسامد و کاربرد زیادی دارد. به همین دلیل افراد گاهی به‌‌اشتباه و بیش از حد از آن استفاده می‌کنند.

 

برای آشنایی با این نشانه و کاربردهای درست آن در ادامه توضیح بیشتری می‌دهیم.

 

در مطالب جدید، ویرگول را نشانۀ مکث یا درنگ نمی‌دانند؛

 

مثلاً  نازنین خلیلی‌پور در این‌باره نوشته است: اگر ویرگول نشانۀ مکث باشد، مجازیم هرجا دلمان خواست ویرگول بگذاریم تا مکث را نشان دهیم و دیگر نیازی به دانستن دستورزبان نیست.

 

در صورتی که گذاشتن ویرگول بسیار وابسته به قانون‌های دستورزبان است. برای مثال ما بین فاعل و فعل ویرگول نمی‌گذاریم؛ زیرا با این کار ارتباط نحوی بین اجزای اصلی جمله را قطع کرده‌ایم و این یکی از مصداق‌های ویرگول‌گذاری نابجاست.

 

مشخص است که درنگ‌نما نامیدنِ ویرگول با قواعد نحوی‌ای که برای ویرگول‌گذاری داده می‌شود در تضاد است؛ بنابراین مجاز نیستیم آن را درنگ‌نما بنامیم.

 

رحمان افشاری نیز در کتابش با نام ویرگول‌گذاری و مبانی نظری آن، مفصل دربارۀ کاربرد ویرگول در نوشتار فارسی نوشته است.

از نظر او یکی از کاربردهای نابجای ویرگول استفاده از آن به‌عنوان علامت درنگ است؛ زیرا ویرگول در واقع مرزنمای نحوی کلمه‌ها و گروه‌های هم‌پایه و بندهاست.

 

 

در ادامه کاربردهای ویرگول در ویرایش فارسی را بر اساس کتاب دکتر ذوالفقاری برمی‌شمریم.

 

 ✅ میان جملۀ پایه و پیرو

یکی از کاربردهای ویرگول قراردادن آن پس از جملۀ پایه و پیش از جملۀ پیرو است. این کار برای نشان‌دادن پیوند این دو جمله با هم و پیوستگی در خوانش آن‌هاست.

 

نمونه: 

• دیوانگی بیشتر از اینکه خصلت آدمی باشد، به نگاهی که مردم به تو دارند مربوط می‌شود.
   
• بی‌پول که باشی، تفریح‌های مجانی را هم از خودت دریغ می‌کنی.

 

✅ برای عطف کلمه‌ها و جمله‌ها و عبارت‌ها

هنگامی که می‌خواهیم تعدادی کلمه و جمله و عبارت را نام ببریم، بین آن‌ها از ویرگول استفاده می‌کنیم. یادمان باشد که مانند نمونه‌های بالا، همیشه باید پیش از آخرین مورد از «و» استفاده کنیم. همچنین پیش از «و» نباید از ویرگول استفاده شود.

 

به نمونه‌های ناویراسته و ویراستۀ زیر توجه کنید.

• ناویراسته: در کتاب «دهکدۀ جهانی خوشبختی» نظرها، اندیشه‌ها، تحقیق‌ها، دستاوردهای متخصصان برجستۀ جهان درمورد خوشبختی جمع‌آوری شده است.
• ناویراسته: در کتاب «دهکدۀ جهانی خوشبختی» نظرها، اندیشه‌ها، تحقیق‌ها، و دستاوردهای متخصصان برجستۀ جهان درمورد خوشبختی جمع‌آوری شده است.

• ویراسته: در کتاب «دهکدۀ جهانی خوشبختی» نظرها، اندیشه‌ها، تحقیق‌ها و دستاوردهای متخصصان برجستۀ جهان درمورد خوشبختی جمع‌آوری شده است.

 

• ناویراسته: گوردر در کتاب «راز فال ورق» از انسانی خالق می‌گوید، از عصیان مخلوق می‌گوید، از ترس متقابل آن‌ها از یکدیگر در برخورد با خلق انسان می‌گوید، از ورق‌ها می‌گوید، از تخیل ملوان یعنی خلق از هیچی می‌گوید.
• ناویراسته: گوردر در کتاب «راز فال ورق» از انسانی خالق می‌گوید، از عصیان مخلوق می‌گوید، از ترس متقابل آن‌ها از یکدیگر در برخورد با خلق انسان می‌گوید، از ورق‌ها می‌گوید، و از تخیل ملوان یعنی خلق از هیچی می‌گوید.

• ویراسته: گوردر در کتاب «راز فال ورق» از انسانی خالق می‌گوید، از عصیان مخلوق می‌گوید، از ترس متقابل آن‌ها از یکدیگر در برخورد با خلق انسان می‌گوید، از ورق‌ها می‌گوید و از تخیل ملوان یعنی خلق از هیچی می‌گوید.

 

✅ در دو طرف عبارت یا جملۀ معترضه یا بدلی

دیگر کاربرد ویرگول در نوشتار فارسی گذاشتن آن پیش از آغاز و پس از پایان جمله یا عبارتی است که برای توصیف و تفسیر می‌آید.

 

نمونه:

• ناویراسته: قذافی این آدم رذل و کثیف جامعۀ لیبی را به‌نحوی دستکاری کرده بود که هیچ‌کس جرئت حرف‌زدن دربارۀ سوءاستفاده‌های جنسی را نداشت.
   
• ویراسته: قذافی، این آدم رذل و کثیف، جامعۀ لیبی را به‌نحوی دستکاری کرده بود که هیچ‌کس جرئت حرف‌زدن دربارۀ سوءاستفاده‌های جنسی را نداشت.

 

❌ دقت کنیم که باید ویرگولِ نخست به کلمۀ پیش و ویرگول ِدوم به کلمۀ پایانی جمله یا عبارت معترضه و بدل بچسبد.

 

به نمونه‌های زیر توجه کنید.

 

• ناویراسته:مولانا جلال‌الدین محمد بلخی ،مشهور به مولوی، شاعر بزرگ قرن هفتم هجری قمری است.
   
• ویراسته: مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، مشهور به مولوی، شاعر بزرگ قرن هفتم هجری قمری است.

 

✅ پس از قید در آغاز جمله

هنگامی که جمله با یک قید یا گروه قیدی آغاز می‌شود، برای کمک به خواندن درست آن از ویرگول استفاده می‌کنیم.

 

نمونه:

• سرانجام، هری با تمارض به یکی از سرشناس‌ترین نویسندگان آمریکا تبدیل می شود.
   
• به‌طورکلی، برای انتخاب کتاب به مجموعه‌کتاب‌های یک ناشر خوب هم می‌توانید اعتماد کنید.

 

✅ بین دو کلمه

گاهی برای پیشگیری از اشتباه در خواندن یک جمله، باید بین دو کلمۀ مستقل که احتمال می‌رود مرتبط و با کسره خوانده شوند، ویرگول بگذاریم.

نمونه:

• استاد، غلام‌حسین یوسفی را ادیبی برجسته می‌داند.
   
• پس از این کار، ابراهیم به دکتر رفت.

 

 

✅ برای جدا کردن اجزای نشانی و منابع و اعداد

وقتی یک نشانی (آدرس) را می‌نویسیم، باید بین اجزای آن ویرگول بگذاریم؛ برای نمونه:

• شیراز، بلوار جمهوری، ساختمان مدیریت دانشگاه شیراز، طبقۀ نهم.

 

برای برشمردن اعداد و آوردن چند عدد به‌صورت متوالی نیز باید بین آن‌ها از ویرگول استفاده کنیم؛ مانند:

• در جلدهای 1، 2، 3 و 4 کتاب تفسیر موضوعی به این مسئله اشاره شده است.

 

در فهرست منابع نیز میان برخی اجزای آن باید از ویرگول استفاده شود؛ مثلاً:

• ذوالفقاری، حسن. (1398). آموزش ویراستاری و درست‌نویسی. ویراست چهارم. تهران: علم.

 

حالا که با کاربرد ویرگول در نگارش فارسی آشنا شدید، به خاطر داشته باشید که:

 

1. هیچ‌گاه پیش از حروف و واژه‌هایی مانند زیر از ویرگول استفاده نکنید:

• و
• یا
• سپس
• پس
• که
• تا
• یا
• فعل

 

2. هیچ‌گاه پس از حروف و واژه‌هایی مانند زیر از ویرگول استفاده نکنید:

• را
• که
• اگر
• از
• به
• تا

 

3. همیشه ویرگول به کلمۀ قبل از خود می‌چسبد و با کلمۀ بعدی یک فاصله دارد.

ناویراسته: اگر شب‌ها همه قدر بودی ، شب قدر بی‌قدر بودی.

ناویراسته: اگر شب‌ها همه قدر بودی ،شب قدر بی‌قدر بودی.

ویراسته: اگر شب‌ها همه قدر بودی، شب قدر بی‌قدر بودی.

      

* علامت ویرگول در کیبورد فارسی، با گرفتن کلید ترکیبی Shift+T تایپ می‌شود. دقت کنید که ویرگول در نوشتار فارسی مطابق عکس زیر است و شکل وارونۀ آن لاتین است.

 

---

 

هدیۀ ویراویراست: سپاس از اینکه مقاله را تا پایان خواندید و با ما همراهید. شما را به لذت خواندن بیت‌های زیبای زیر از وحشی بافقی دعوت می‌کنیم:

طی زمان کن ای فلک، مژدهٔ وصل یار را

پاره‌ای از میان ببر این شب انتظار را

شد به گمان دیدنی، عمر تمام و من همان

چشم به ره نشانده‌ام جان امیدوار را

هم تو مگر پیاله‌ای، بخشی از آن مِی کهن

ور نه شراب دیگری نشکند این خمار را

شد ز تو زهرخوردنم مایهٔ رشک عالمی

بسکه به ذوق می‌کشم این می ناگوار را

نیم شرر ز عشق بس تا ز زمین عافیت

دود بر آسمان رسد خرمن اعتبار را

وحشی اگر تو عاشقی کو نفس تورا اثر

هست نشانه‌ای دگر سینهٔ داغدار را

---

ما برای نوشتن دربارۀ ویرگول از منابعی استفاده کرده‌ایم. فهرست آن‌ها را اینجا قرار می‌دهیم تا اگر دوست داشتید، دراین‌باره بیشتر بخوانید.

📖 افشاری، رحمان. (1395). ویرگول‌گذاری و مبانی نظری آن. تهران: مهراندیش.

📖 ذوالفقاری، حسن. (1398). آموزش ویراستاری و درست‌نویسی. ویراست چهارم. تهران: علم.

http://khabgard.com/tag/%D9%86%D8%A7%D8%B2%D9%86%DB%8C%D9%86-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D8%B1/

 

نمونه‌ها را هم از سایت‌ها و کتاب‌های زیر برداشته‌ایم:

��  امین، سلمان. (1399). پدرکشتگی. تهران: ققنوس.

📖  بورمنز، لئو. (1396). دهکده جهانی خوشبختی. ترجمۀ بشیر عبداللهی میرآبادی. تهران: هورمزد.

📖  فرضی‌پور، سودابه. (1395). آینۀ تال. تهران: هیلا.

📖  گوردر، یوستین. (1399). راز فال ورق. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.

📖 کوژان، آنیک. (1397). حرمسرای قذافی. ترجمۀ بیژن اشتری. تهران: ثالث.

https://ganjoor.net/moulavi

https://kafebook.ir/